آقای دکتر بچه ام را آورده ام تا ببینید بیش فعال است یا نه. مشاور مدرسه می گوید فرزند شما اختلال بیش فعالی دارد؛ اما مادرم می گوید این ها همه فقط حرفه و بچه باید شیطون باشه. در ضمن باباش هم با دارو خوردنش مخالفه.
این تابلو اغلب و هر روزه برای روانپزشکان اتفاق می افتد. اما آیا زمان پدران و مادران ما این مشکل وجود نداشت؟ آیا آن زمان ها بچه ها شیطون و بازیگوش نبودند؟ باید توجه کرد که اختلال بیش فعالی و نقص توجه ، مانند بسیاری از اختلالات و بیماری ها در طول زمان شناسایی و راهکاری برای درمانش جسته شده است و با گذشت زمان بر اهمیت آن افزوده شده است. به طوری که براساس برخی پژوهش ها، بعضی موارد تشخیص های اختلال خلقی را مطابق با تشخیص بیش فعالی و نقص توجه می دانند. میزان شیوع آن % 6-3 عنوان می شود. اما برخی پژوهش ها آن را تا 44 درصد نیز مطرح کرده اند که عملاً در کار بالینی درصد مشاهده اختلال در کودکان، خیلی بیش از درصدهای تک رقمی است. بسیاری از موارد افت تحصیلی و رفتارهای ناهنجار کودکان و نوجوانان به دلیل این اختلال است. میزان جرایم و بزهکاری در نوجوانان مبتلا 7 برابر افراد دیگر است.
کودکان بیش فعال چه ویژگی هایی دارند؟
این کودکان مدام در حال جنب و جوش هستند، به طور مستمر حرف می زنند و مکرراً حرف های بی ربط به موضوع از دهانشان بیرون می پرد. کارهایشان لحظه ای و بدون فکر کردن است. کارهای خطرناک می کنند. این رفتارها اغلب پیش از 5 سالگی شروع می شود. کودک نمی تواند یک جا بند شود؛کج خلقی می کند؛ با بچه های دیگر درگیر می شود؛ سرکشی می کند .و صبر و حوصله ندارد.
چه چیزی موجب این اختلال می شود؟
بایدگفت هنوز به وضوح مشخص نیست. اما می دانیم نقصی در عملکرد و ترکیبات بخش هایی از مغز است که عمدتاً به طور وراثتی به کودک منتقل می شود و با آن به دنیا می آید . حالات روحی و روانی در زمان حاملگی، روش های تربیت کودک و ... هیچ یک نقش بارزی در به وجود آمدن این اختلال ندارند؛ هر چند که در مدیریت آن مهم هستند.
بیش فعالی چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص بیش فعالی نیازمند ارزیابی تخصصی توسط روان پزشک یا روانشناس بالینی است. پرسشنامه ها صرفاً جنبه غربالگری دارند و برای تأیید تشخیص نیازمند بررسی بالینی پزشک متخصص هستند.
بیش فعالی و دینامیک خانواده:
والدین اغلب همدیگر را مقصر رفتارهای کودک دانسته و سرزنش می کنند. اما بالاخره خسته و درمانده از هر جا احساس گناه و بدشانسی و بداقبالی می کنند ـ البته شامل برخی والدین که فقط قیافه فرزندشان را به زحمت در خاطر نگه می دارند، نمی شود ـ خانواده کم کم از دیگران فاصله می گیرد و گاه اختلاف بر سر رفتارکودک جرقه ای برای انفجار انبار باروت اختلالات و تعارضات پنهان و از هم پاشیدن خانواده می شود.
چگونه می توان کودک بیش فعال را درمان کرد؟
دو رویکرد برای کنترل بیش فعالی وجود دارد. رویکرد اول با روش غیر دارویی:
این رویکرد مواردی مانند کنترل رژیم غذایی رامطرح می کند. اما امکان انجام مطالعات نظام مندی برای تأیید یا ردّ این فرضیه وجود ندارد. با اینحال منع مصرف غذاهای آماده مانند کالباس، سوسیس و همبرگر و چیپس و پفک و شکلات و ... را توصیه می کنند. برنامه های رفتاری که با استفاده از روش پاداش دهی، رفتار کودک را کنترل می کند.
رویکرد مبتنی بر درمان دارویی :
رایج ترین دارویی که استفاده می شود متیل فنیدیت می باشد (ریتالین معروف ترین نام تجاری آن است). ریتالین مانند یک محرک بخش های مرتبط با توجه و تمرکز را در مغز فعال می کند. ریتالین کودک را مرده متحرک، مظلوم و مانند عروسک نمی کند. ریتالین اختلال بیش فعالی را درمان نمی کند بلکه برای مدت زمان کوتاهی این امکان را فراهم می کند که کودک بتواند علائم را کنترل کند.
باید توجه داشت که ریتالین اعتیاد آور نیست اما امکان سوء استفاده از آن در بزرگسالان وجود دارد( مانند بسیاری از داروها). به همین علت تجویز و فروش دارو تحت کنترل نهادهای سلامت دولتی و ملی است. مصرف ریتالین می باید همراه با آموزش رفتار مناسب اجتماعی باشد. سیاست رفتاری تشویق و تنبیه یکی از اساسی ترین اصول تربیتی در کودکان است که در این گروه از کودکان بیشتر مورد نیاز است.
دکتر مهدی عبدلی
روانپزشک و رواندرمانگر