بسیار در کلینیک با مراجعانی مواجه می شویم که از سردی همسرانشان شکایت دارند و یا خانم هایی که از میل پایین جنسی خود نگران هستند. خط کش و استاندارد واحدی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد و قضاوت در مورد آن بر عهده خود فرد، شریک جنسی و ارزیابی بالینی درمانگر است. اغلب مبنای قضاوت فرد، مقایسه خود با دیگران و یا سابقۀ قبلی اش است که به علت اختلاف در استانداردهای فردی و فرهنگی و زیستی و تغییر میل جنسی در گذر زمان بخصوص با طول کشیدن رابطه، مبنای دقیق و درستی نخواهد بود.
میل جنسی زنان در کیفیت و سیر زمانی و برانگیختگی به نظر متفاوت از مردان می رسد. مردان اوج میل جنسی را در بلوغ تجربه می کنند اما پس از آن کاهش می یابد ولی در زنان افزایش میل جنسی در بلوغ به شدت مردان نیست؛ اما تا حدود 40 سالگی با سیری آرام افزایش می یابد. میل جنسی در مردان اغلب خودانگیز وجود دارد چه به صورت تمایل به شروع رابطه جنسی، پذیرفتن رابطه جنسی، فانتزی های جنسی و رؤیاپردازی ها. اما در زنان بدون حضور محرک مناسب ممکن است میلی درک نشود که نباید به حساب بی میلی جنسی گذاشته شود. امروزه دانشمندان معتقدند میل جنسی می تواند نتیجه تحریک جنسی در بانوان باشد نه زمینه لازم برای تحریک.
روش تحریک در مردان و زنان نیز متفاوت است که جداگانه به آن خواهیم پرداخت. کاهش میل جنسی می تواند اولیه و در طول عمر یک زن وجود داشته باشد که اغلب ناشی از اختلالات مزمن و پیشرفته طبی و عصبی و ویژگی های شخصیتی انزوا طلب و سرد می باشد. اما کاهش میل جنسی ثانویه، پس از دوره ای از میل جنسی طبیعی اتفاق می افتد و معلول علل مختلف طبی و روانشناختی است.
علل جسمی و زیستی میل جنسی پایین در خانمها
- افسردگی شایع ترین علت زیستی است که به واسطه تغییرات شیمیایی مغز می تواند موجب کاهش میل جنسی گردد.
- استرس های محیطی با به وجود آوردن مواد شیمیایی سمی و تغییرات در مدارهای عصبی مغز و اثرگذاری بر سایر ارگان ها مانع وضعیت مطلوب برای میل جنسی می شوند.
- طیف گسترده ای از داروها به علت اثرات جانبی خود موجب کاهش میل جنسی می شوند که در رأس آنها داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد فشار خون، داروهای آنتی هیستامینی و داروهای هورمونی قرار دارند.
- بیماریهای طبی مانند کم کاری تیروئید.
- بیماری های زنان و زایمان و اختلالات مجاری ادراری
- دوره شیردهی
- دردهای مقاربتی
- تغییرات پیش رس و زودرس یائسگی
- الکل و سوء مصرف مواد
از عوامل روانشناختی مؤثر بر کاهش میل جنسی می توان موارد ذیل را برشمرد:
- مهم ترین علت در کاهش میل جنسی خانم ها، به ویژه در جوامع سنتی، تعارض زنان با درک و پذیرش میل جنسی در خود و بروز آن است. آنها درک و ابراز میل جنسی را دور از شأن زنان پاکدامن می دانند و واژه حشری کلمه ای مذموم است و مختص زنان با شأن اجتماعی پایین و بدکاره .البته این به معنی ابراز خواهش های شهوانی به هر کسی نیست، بلکه دریافتی است درونی که با تظاهرات بیرونی و رفتارهای برخاسته از آن در قالب پذیرفته شده نسبت به شریک جنسی با رابطه توأم با تعهد، هدایت می شود.
- عامل روان شناختی دیگر، نوع نگرش زنان بخصوص در جوامع مرد سالار به موضوع سکس به عنوان خدمات دهی به آقایان است که با ظهور تعارضات خانوادگی در سیر رابطه مشترک، بر این میل اثر منفی می گذارد.
- خشم، ترس، بی اعتمادی، احساسات قوی هستند که بر میل جنسی خانم ها اثر می گذارند.
- فاصله دهی های ویرانگر: گاهی برخی خانم ها از تخت خواب خود به عنوان حربه ای برای جبران رقابت و چالش قدرت در روابط زناشوئی استفاده می کنند. مانند قهرهای طولانی مدت.
- بخش دیگری از مسوؤلیت این تبعات منفی، متأسفانه متوجه عدم آگاهی خود خانم ها و برخی همکاران پزشک زنان و زایمان است که به محض شروع حاملگی فرمان قطع روابط زناشوئی صادر می شود و بعد از زایمان نیز با شیردهی مادر ادامه می یابد و شاید جالب باشد بدانید که بیشتر خیانت های زناشوئی در دوران حاملگی خانم ها و دوسال پس از آن رخ می دهد.
- فضای ناامن برای روابط زناشوئی مانند حضور کودکان یا دیگر افراد بالغ.
- برخی مشکلات رفتاری و یا خصوصیات منفی شریک جنسی و تمرکز انتخابی خانم بر روی آنها.
- تجربیات منفی قبلی در مورد سکس وجنسیت
- اضطراب به صورت عام و اضطراب عملکردی
- خودانگاره منفی مانند باور به خوش فرم نبودن سینه ها یا چاق و لاغر بودن
- تعارض با نقش ها: در جوامع سنتی اغلب با تولد فرزند گویی خانم ها خود و همسرشان را به یکباره فراموش می کنند و نقش مادری را بر می گزینند یا اغلب خانم ها با رسیدن دوره یائسگی گویی که هدف از رابطه جنسی زاد و ولد بوده باشد، دیگر دلیلی بر وجود امیال جنسی نمی یابند.
برای بهبود میل جنسی چه می توان کرد؟
در مورد علل زیستی مانند افسردگی، اختلال تیروئید، دیابت و ... درمان بیماری و یا بازتوانی و کاهش شدت یا عوارض بیماری راه حل مناسب خواهد بود. در مورد داروهای مصرفی می توان با نظر پزشک معالج تغییراتی داد تا حداقل عوارض جنسی را داشته باشیم. برخی داروها می توانند به افزایش میل جنسی در خانم ها تا حدی کمک کنند که فیبانسرین (ویاگرای صورتی) از آن جمله است که البته آن هم موافقین و مخالفین خود را دارد.
اما در مورد علل روان شناختی، ابتدا باید مراجع بدن و نحوه عملکرد آن و احساسات خود را بشناسد. خطاهای شناختی خود را در مورد احساسات و تمایلاتش اصلاح کند و مهمتر از همه دست از جنگ با خود بردارد و سرکوب کردن و تحقیر خود را کنار بگذارد.
استفاده از برخی غذاها و نوشیدنی ها از جمله غذاهای دریایی، اسپاگتی، غذاهای پروتئینی و میوه های تیره رنگ و نوشیدنی هایی مانند زعفران و زنجبیل به صورت چای یا همراه گلاب تا حدی می تواند کمک کننده باشند. ورزش های هوازی با تغییرات هورمونی و شیمیایی به افزایش میل جنسی کمک می کنند.
افزایش محرک های جنسی توسط شریک جنسی و نمایشگری رفتارهای اغواگرانه از سوی خانم می تواند زمینه را برای افزایش میل جنسی فراهم کند. داشتن رابطه جنسی منظم هم به طول عمر خانم ها و هم به افزایش میل جنسی خانم کمک می کند. اما باید به یاد داشت که علیرغم توصیه هایی که در کتاب ها، مجلات و سایت های مختلف می یابید، تمام این موارد اثری نسبی دارد و مهم ترین عامل در بهبود میل جنسی خانم ها، اصلاح خطاهای شناختی و در مرحله بعدی حضور فعال شریک جنسی در تحریک و پاسخ دادن به طنازی های یک خانم است. اما گاهی میل جنسی پایین همیشگی و مزاجی یا شخصیتی است که علیرغم درمان های مکرر توفیق زیادی نخواهیم داشت و لحظات سخت در درمان مشکلات جنسی و زناشوئی زوج ها زمانی است که یکی از زوجین انتظار درمان و یا بهبود دیگری را دارد و با پاسخ منفی مواجه می شود. عدم شناخت از خصوصیات شخصیتی و مزاجی زوجین قبل از ازدواج و کشف آن، گاه حتی سال ها بعد از ازدواج، درد بی درمانی است که متأسفانه یا به طلاق و جدایی و یا روابط خارج زناشوئی می انجامد و کسی هم نمی تواند علیرغم تمام ادعاها نسخه ای شفا بخش ارائه دهد.
گرچه رابطه جنسی پیش از ازدواج توصیه نمی شود اما بحث و گفتگو در مورد موضوعات جنسی و ویژگی های جنسی زن و مرد در شرف ازدواج یقیناً مهمتر از بحث در مورد عدد سکه های مهریه، رنگ کاغذ دیواری، اشتغال یا خانه داری خانم است؛ آن هم در کشوری که علی رغم تمام ادعاها و لاف های جامعه سنتی بیش از هفتاد درصد طلاق های آن به علل جنسی است و نیمی از موارد منجر به طلاق ردپایی از روابط خارج زناشوئی دارد.
دکتر مهدی عبدلی
روانپزشک ـ درمانگراختلالات جنسی